Jeśli studiujesz poezję lub literaturę na każdym poziomie nieuchronnie będziesz musiał nauczyć się, czym jest sonet.
Masz pomysł, co to takiego? Nie martw się, jeśli nie wiesz, ponieważ jesteśmy tutaj, aby przeprowadzić Cię przez wszystkie aspekty tej poetyckiej formy. Gdy dokończysz czytać ten artykuł, będziesz w stanie zidentyfikować główne cechy - metryczne, tematyczne i rymowane - tego gatunku literackiego, a może nawet zastanowisz się, jak napisać własny sonet!
Terminologia do zapamiętania:
- Wolta - zmiana tonu, argumentacji lub tematu
- Jedenastozgłoskowiec - wers, który składa się z 11 sylab (zgłosek)
- Trzynastozgłoskowiec - wers, który składa się 13 sylab (zgłosek)
- Sonet włoski - dwa czterowiersze i dwa trójwiersze, rymy: ABBA, ABBA, CDE CDE lub CDC DCD
- Sonet angielski - trzy czterowiersze i dwuwiersz, rymy: ABAB, CDCD, EFEF, GG
- Sonet francuski - dwa czterowiersze i dwa trójwiersze, rymy: ABBA, ABBA lub ABAB, ABAB i CDC, DEE lub CCD, EDE
Mamy nadzieję, że możemy pomóc!
Co to jest sonet?
Dla tych z Was, którzy nigdy wcześniej nie wkroczyli w świat literatury, zacznijmy od podstaw. Sonet to gatunek literacki. Oznacza to, że słowo to odnosi się do szeregu różnych wierszy, które łączą pewne konwencje długości, struktury, stylu i tematów.
Historia sonetu
W studiach nad literaturą warto pamiętać, że konwencje poetyckie są zdeterminowane przez historię – co oznacza, że musisz znać historię gatunków poetyckich, jeśli naprawdę chcesz zrozumieć fach poety.
Sonet jest oryginalnie włoskim wynalazkiem - słowo sonet samo pochodzi od włoskiego słowa „sonetto”, co oznacza „małą piosenkę” lub dźwięk. Ten zwięzły gatunek literacki (którego konwencje nie zostały jeszcze sformalizowane) powstał na Sycylii za sprawą Giacomo da Lentini w XIII wieku, zainspirował największych poetów włoskiego renesansu. Należą do nich sonety włoskie - o których usłyszysz znacznie więcej - Dantego i Guido Cavalcantiego.
Dzięki współczesnej sławie i płodnej twórczości tych poetów sonet stał się u nich rozpoznawalny tak, jak dzisiaj. Od tego momentu ludzie w Anglii i Francji również zaczęli pisać wiersze o podobnej budowie.
Na przestrzeni wieków cała Europa zaczęła pisać sonety – a w świecie anglojęzycznym, po Szekspirze, niektórzy z największych autorów sonetów można znaleźć w okresie romantyzmu na przełomie XIX i XX wieku (wśród polskich twórców znajdziemy takie nazwiska jak Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki i Stefan Garczyński).
Poeci do dziś piszą sonety, ale obecnie pisarze wolą bawić się niegdyś ścisłą strukturą gatunku. Porozmawiamy o tym więcej poniżej.
Dlaczego poeci piszą w formie sonetowej?
Warto zauważyć, że ten gatunek literacki ma nieprzemijający urok wśród poetów z kilku powodów. Po pierwsze, atrakcyjność gatunku wynika z jego skojarzenia z jednym z największych nazwisk w historii literatury: Szekspir. Kiedy zaznajomisz się z poezją, zobaczysz, że poeci lubią odwoływać się do sposobów, które inni poeci pisali w przeszłości; sonet oferuje na to świetny sposób.
Po drugie, ze względu na swoją krótką formę, świetnie nadaje się do wyrażania uczucia, myśli lub idei. Zwięzłość ułatwia przekazywanie siły uczucia, która może zatracić się w dłuższych formach.
Po trzecie, tradycyjnie znany z tego, że skupia swoją uwagę na temacie miłości, wiersz tego typu pozwala na dużą elastyczność w jego treści. W dzisiejszych czasach można zobaczyć sonety napisane na temat wszystkiego, od polityki, przez wojnę, po lody. Umożliwia to struktura argumentacyjna wiersza - istotna część sonetu.
Kiedy opanujesz już wiedzę o sonecie, dowiedz się więcej o limeryku.
Najważniejsze cechy sonetu
Jak widzieliśmy powyżej, sonet to po prostu wiersz napisany w określonej formie. Ale, aby rozpoznać sonet, gdy go widzisz, musisz znać specyfikę jego schematu. Podsumowując, oto najważniejsze cechy sonetu.
Wersy i struktura
Sonet zbudowany jest z 14 wersów. Ale musisz pamiętać, że w zależności od rodzaju sonetu wersy te układają się w różny sposób.
Tak więc w sonecie włoskim (powiedzieliśmy, że znów się pojawi!), wiersze są pogrupowane w cztery zwrotki: 2 x czterowiersz (tetrastych, kwartyna) i 2 x trójwiersz (tercyna).
Z drugiej strony w sonetach angielskich i sonetach francuskich masz trzy czterowiersze i kuplet (dwa wersy). Więcej o tym, jak rymują się te wiersze, znajdziesz w poniższych podtematach dotyczących każdego typu sonetu.
Wolta
Podczas gdy woltę znajdziesz w wielu innych formach poezji jest ona naprawdę bardzo ważne dla sonetu. Co to jest wolta? W języku włoskim słowo to oznacza zwrot - a w poezji jest to moment, w którym następuje zmiana w wierszu. Ta zmiana może dotyczyć tonu, argumentacji lub tematu - ale bardzo rzadko można znaleźć sonet bez niej.
Jak zaznaczyliśmy powyżej, występuje ona zwykle po ósmej linijce wiersza, po drugim czterowierszu. Zauważysz tę zmianę dość łatwo, ponieważ jest one zwykle sygnalizowane za pomocą słów takich jak „ale”, „jednak” lub „i”.
Jedenastozgłoskowiec
Może to wyglądać na przerażające słowo poetyckie, ale nie przejmuj się tym zbytnio. Jedenastozgłoskowiec to to wers, który składa się z 11 sylab (zgłosek).
Taka forma wersów jest najczęstszym elementem formy Sonetu. Popatrz na przykład kwartyny sonetu napisanego jedenastozgłoskowcem:
Sonet III Do Naświętszej Panny - Mikołaj Sęp-Szarzyński
Panno bezrówna, stanu człowieczego
Wtóra ozdobo, nie psowała w której
Pokora serca, ni godność pokory,
Przedziwna Matko Stworzyciela swego!
Trzynastozgłoskowiec
Podobnie jak w przypadku jedenastozgłoskowca, trzynastozgłoskowiec to 13 sylab (zgłosek) w jednym wersie sonetu.
Spójrz na przykład kwartyny sonetu napisanego trzynastozgłoskowcem:
Burza - Adam Mickiewicz
Zdarto żagle, ster prysnął, ryk wód, szum zawiei,
Głosy trwożnej gromady, pomp złowieszcze jęki,
Ostatnie liny majtkom wyrwały się z ręki,
Słońce krwawo zachodzi, z nim reszta nadziei.
Obie formy składniowe sonetu są poprawne i popularne wśród polskich poetów. Schemat ten powstał na podstawie pentametru jambicznego (10 sylab: sylaba nieakcentowana + sylaba akcentowana występujących po sobie), który stosują angielscy poeci, w tym Szekspir. W przekładach szekspirowskiej stosowany jest najczęściej jedenastozgłoskowiec
Seria sonetów
Jedną z głównych konwencji historycznych sonetu jest to, że zwykle publikowane są w seriach. Pomyśl o powyższym wierszu Mickiewicza. Burza pochodzi z cyklu 18 sonetów o nazwie Sonety krymskie. Seria sonetów włoskich wydanych w 1826 r.
Własną serię sonetów pod tytułem Z chałupy, napisał Jan Kasprowicz. Cykl składa się z 40 sonetów wydanych w 1887 roku i wyjątkowo jest napisana dziesięciozgłoskowcem. Kolejną serią poety była Cisza wieczorna, 5 sonetów wydanych w 1898 r. tym razem napisana dziewięciozgłoskowcem.
Wielu polskich poetów pisało sonety, sprawdź czy znajdziesz je u swojego ulubionego pisarza!
Główne typy sonetów
W polskiej literaturze zwykle odnosimy się do trzech typów sonetów:
- włoski,
- angielski,
- francuski.
Wszystkie zachowują cechy opisane powyżej - czternaście linii, wolta, odpowiednia ilość sylab - i wszystkie trzy są napisane w sekwencjach. Podstawową różnicą jest schemat rymowania.
Przyjrzymy się tym trzem rodzajom sonetów.
Sonet włoski
Pierwszym przykładem tego gatunku literackiego jest sonet włoski, znany też jako sonet petrarkowski. Nazwany na cześć jednego z największych praktyków tego gatunku literackiego, włoskiego poety Francesco Petrarca, sonet ten był najwcześniejszą surową formą sonetu (poeta żył od 1304 do 1374).
Jak zauważyliśmy wcześniej, sonet petrarkowski jest podzielony na cztery zwrotki: dwa czterowiersze i dwa trójwiersze.
Rzućmy okiem na sonet Adama Mickiewicza Stepy akermańskie.
(A)
(B)
(B)
(A)
-
(A)
(B)
(B)
(A)
-
(C)
(D)
(C)
-
(D)
(C)
(D)
Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu.
-
Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu;
Patrzę w niebo, gwiazd szukam przewodniczek łodzi;
Tam z dala błyszczy obłok? tam jutrzenka wschodzi?
To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu.
-
Stójmy! — Jak cicho! — Słyszę ciągnące żurawie,
Których by nie dościgły źrenice sokoła;
Słyszę, kędy się motyl kołysana trawie,
-
Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.
W takiéj ciszy — tak ucho natężam ciekawie,
Że słyszałbym głos z Litwy. — Jedźmy, nikt nie woła!
Ale co oznaczają te litery przed każdą linią?
W ten sposób odnosimy się do schematu rymów, w którym A rymuje się z A, B z B, a każdy nowy dźwięk wymaga nowej litery.
📜 Prawie zawsze zaczyna się od tego schematu rymowego w pierwszych dwóch kwartynach - ABBA ABBA.
‼️ Schemat rymów w tercynie może się jednak zmienić - więc uważaj.
📚 Najczęstszymi schematami rymowania trójwierszy w sonecie włoskim są CDE CDE lub CDC DCD.
Do Polski sonet petrarkowski przybył za sprawą królowej Bony, które otworzyły nasz kraj na wpływy włoskie. Sonety włoskie pisali wtedy Adam Mickiewicz i Kazimierz Przerwa-Tetmajer.
Sonety uważasz za zbyt długie? Poznaj haiku!
Sonet angielski
Spójrzmy na Sonet 130 Szekspira:
(A)
(B)
(A)
(B)
-
(C)
(D)
(C)
(D)
-
(E)
(F)
(E)
(F)
-
(G)
(G)
Nie są jak słońce oczy mojej damy,
Od ust jej żywsza jest czerwień korali;
Jest li śnieg biały, piersi jej dwie plamy,
Jest li włos z drutu, włos jej z czarnej stali.
-
Widziałem róże białe i czerwone,
Lecz na jej licach niema takiej róży;
Milszą są wonią kwiaty nasycone,
Niżeli zapach, który tchom jej służy.
-
Lubię, gdy mówi, lecz muzyka słodziej
Przemawia do mnie melodjami swemi;
Nigdym nie widział, jak bogini chodzi,
Ona gdy stąpa, to stąpa po ziemi.
-
Jednak, niż wszystkich złych porównań próba,
Stokroć wybrańsza będzie moja luba.
Szekspir wykorzystuje Sonet 130 jako satyrę innych poetów, którzy porównują swoje miłości do piękna natury. W rzeczywistości doprowadza to do skrajności, prawie pozostawiając kochankę całkowicie niekochaną!
📃 Kieruje się innym zestawem zasad.
📑 Tutaj zazwyczaj są trzy czterowiersze i następująca po nim dwuwiersz a schemat rymów taki: ABAB, CDCD, EFEF, GG.
📕 To podstawowa różnica między sonetem włoskim a angielskim.
Sonet francuski
Sonet francuski, znany też jako marotyczny - od nazwiska poety Clementa Marota, współwystępował z sonetem włoskim .
Sonet marotyczny ma podobną strukturę do sonetu włoskiego, z dwoma czterowierszami, po których następują dwa trójwiersze. Ciekawą rzeczą w sonecie francuskim jest oczywiście schemat rymów.
Rzućmy okiem na ten przykład sonetu francuskiego:
Sonet V: O nietrwałej miłości rzeczy świata tego - Mikołaj Sęp Szarzyński
(A)
(B)
(B)
(A)
-
(A)
(B)
(B)
(A)
-
(C)
(D)
(C)
-
(D)
(E)
(E)
I nie miłować ciężko, i miłować
Nędzna pociecha, gdy żądzą zwiedzione
Myśli cukrują nazbyt rzeczy one,
Które i mienić, i muszą się psować.
-
Komu tak będzie dostatkiem smakować
Złoto, sceptr, sława, rozkosz i stworzone
Piękne oblicze, by tym nasycone
I mógł mieć serce, i trwóg się warować?
-
Miłość jest własny bieg bycia naszego;
Ale z żywiołów utworzone ciało,
To chwaląc, co zna początku równego,
-
Zawodzi duszę, której wszystko mało,
Gdy ciebie, wiecznej i prawej piękności,
Samej nie widzi, celu swej miłości.
Więc co tu mamy?
📄 Ten Sonet francuski zawiera schemat rymów: ABBA, ABBA, CDC, DEE.
✒️ Początkowe rymy sonetu francuskiego ABBA ABBA możemy też znaleźć w wersji ABAB ABAB.
📔 A rymy końcowe mogą wystąpić w 2 formach: CDC DEE, jak widać powyżej lub CCD EDE.
Pisanie własnego sonetu
Oczywiście, jeśli piszesz własny sonet, możesz wybrać dowolny styl. Jednak w tym poradniku oprzemy się na sonecie szekspirowskim.
Pisząc sonet w stylu szekspirowskim, należy pamiętać o kilku zasadach. Ten styl poetycki ma określony format, w tym długość i schemat rymów.
Aby napisać sonet zgodnie z tymi zasadami, postępuj zgodnie z następującym procesem:
- Wybierz temat, który chcesz opisać w swoim wierszu,
- Napisz swoje wersy jedensasto- lub trzynastozgłoskowcem,
- Zbuduj sonet za pomocą 3 czterowierszy, a następnie 1 dwuwiersza,
- Skomponuj swój sonet jako argument, który narasta w miarę przechodzenia od jednej metafory do drugiej, dopóki nie skontrujesz tego argumentu w końcowym dwuwierszu,
- Upewnij się, że Twój wiersz ma dokładnie 14 linijek.
Napisz sonet, przewodnik krok po kroku
1. Znajdź inspirację
Podczas gdy utwory Szekspira na ogół obracają się wokół miłości, można wybrać dowolny temat sonetu. Możesz nawet poszukać inspiracji w nowoczesnych popowych piosenkach!
Każdy motyw może być dobry dla sonetu. Niezależnie czy chcesz napisać poważny wiersz poruszający zagadnienia polityczne, oddać na papierze swoje przemyślenia o cyklicznej naturze świata, czy napisać zabawny utwór o domowym zwierzaku, sonet to gatunek literacki, który doskonale się do tego nadaje.
Jeśli potrzebujesz rodzaju poezji, która pozwoli Ci opisać epicką przygodę, spróbuj epopei!
2. Opanuj pisanie odpowiednim zgłoskowcem
Mimo, że sonet jest dość elastyczny, jeśli chodzi o wybór ilości sylab w jednym wersie, musisz się trzymać tej formy, którą wybrałeś
Niezależnie czy to jedenastozgłoskowiec, trzynastozgłoskowiec czy inne mniej popularne schematy, każdy wers sonetu musi trzymać tej samej zasady.
Kiedy znajdziesz temat do opisania, wyćwicz rytm zgłoskowca, który wybrałeś a napisanie sonetu będzie bułką z masłem!
Pamiętaj, że pierwszy czterowiersz przedstawia sytuację a przynajmniej w przypadku sonetów szekspirowskich, podąża za wzorem ABAB – co oznacza, że trzecia linia powinna rymować się z pierwszą, a czwarta z drugą.
3. Baw się słowami
Zauważysz, że w niektórych zwrotkach wierszy znajdują się słowa, które generalnie nie są używane w normalnej rozmowie, przynajmniej nie w formie lub miejscu, w którym są użyte.
Licencja poetycka daje Ci pozwolenie na przekazywanie znaczeń poprzez naginanie wspólnych reguł językowych i rozszerzanie znaczeń słów.
Wielki bard Szekspir słynął z wypaczenia znaczenia słów.
Korzystaj z licencji poetyckiej – pod warunkiem, że nie zniszczysz całkowicie języka!
4. Przedstaw całą scenę w 14 liniach.
Aby zrobić to właściwie i skutecznie, należy używać słów i fraz, które przywołują na myśl obrazy wizualne.
Opisując uczucia staraj się również zobrazować je odpowiednio wyrażonym słownictwem.
Z pomocą tutaj przychodzą słowniki wyrazów bliskoznacznym i synonimów.
Nie tylko znajdziesz odpowiednie słowo, którego chcesz użyć, ale niewątpliwie łatwiej będzie znaleźć idealnie pasujący rym.
Znudzony pisaniem sonetów sprawdź inne gatunki literackie: spróbuj śpiewnej ballady, daj się porwać swej kreatywności pisząc wiersz wolny lub zdobądź się na odwagę i wystąp na slamie poetyckim.
Lubisz ten artykuł? Oceń nas!
Loading...
