Jest tak wiele różnych rodzajów poezji, że czasami trudno je wszystkie spamiętać. Ale nie martw się, jesteśmy tutaj, aby pomóc!
Przeprowadzimy Cię przez podstawy form poezji: od Szekspira do Mickiewicza, od Homera do poezji slamowej. Nauczysz się wszystkiego.
Poznaj najpopularniejsze formy poezji
- Limeryk - krótki, beztroski wiersz, który zwykle ma około 5 wersów
- Haiku - 17 sylab podzielonych między trzy wiersze
- Epos - długi wiersz narracyjny o rozmachu epickim
- Sonet - wiersz w 14 wersach, pisany jedenastozgłoskowcem lub trzynastozgłoskowcem
- Ballada - rodzaj wiersza czasami pisany pod muzykę
- Wiersz wolny - poezja wolna od ograniczeń zwykłego metrum czy rytmu
- Slam poetycki - forma rywalizacji poetów, w której uczestnicy przedstawiają swoje utwory i są oceniani przez publiczność
Limeryk
Zaczniemy od zabawnych limeryków.
Limeryk to beztroski wiersz, który zwykle ma około 5 wersów i jest zgodny ze schematem rymów AABBA.
Julian Tuwim słynął z używania tej formy w XX wieku. Oto przykład wiersza, który napisał:
(A)
(A)
(B)
(B)
(A)
Raz pewien młody ichtiozaur
Był na wystawie des beaux arts;
Gdy spojrzał na dzieła,
Ochota go wzięła,
By pożreć je wszystkie. I pożarł.
Limeryki piszemy wersem akcentowanym, co oznacza, że o budowie wersu decyduje liczba akcentów niezależnie od liczby sylab. A ponieważ sylaby się nie liczą, limeryki są dość elastyczne.
Wiersze haiku
To poetycki gatunek literacki, o którym pewnie nie uczyłeś się w szkole. Haiku, znane także jako hokku lub haikai, to japoński wiersz, który może poruszać wiele tematów, od miłości po naturę.
Zaadaptowaliśmy haiku na język polski i wielu znanych autorów podejmuje się tworzenia tej krótkiej formy poetyckiej.
📕 Pierwszy wers składa się z 5 sylab
📗 Drugi wers składa się z 7 sylab
📘 Ostatni wers z kolejnych 5 sylab
Pierwotnie w języku japońskim poezja haiku była mierzona dźwiękami lub „oddechami”, a nie sylabami. Podejście 5-7-5 to umowna zasada, która pozwala uzyskać ten sam efekt, co tradycyjne japońskie utwory poetyckie. Forma 5-7-5 jest dziś nadal popularna i wielu poetów nadal przyjmuje ten schemat.
Oto przykłady Haiku:
Dzielny żuk-gnojak
Wysmuklał, kupił lotnię –
Niebieska ważka.
Andrzej Tchórzewski
w podmuchach płonie
bukowy liść na grobie
wśród dziennej ciszy
Stanisław Cichowicz
Epos
Na pewno pamiętasz recytację Inwokacji (wstępu do Pana Tadeusza, Adama Mickiewicza) na lekcjach polskiego w szkole. Na początku może się wydawać, że czytanie epopei jest dość trudne ale w tym poetyckim gatunku literackim znajdują się klasyki, które naszym zdaniem każdy powinien przeczytać!
Epos to długi wiersz narracyjny o rozmachu epickim.
Epos [gr. épos ‘słowo’, ‘opowieść’, ‘pieśń’], epopeja, dłuższy utwór, zwykle wierszowany, którego tematem są dzieje bohaterów narodowych przedstawione na tle ważnych i przełomowych wydarzeń historycznych.
Opowieść zwykle uwzględnia siły natury i skupia się na rozwoju postaci. Bohaterowie spotykają się z przeszkodami i katastrofą, akcją i triumfem.
Iliada Homera jest jedną z najbardziej znanych epopei. Oto jej fragment w przekładzie Franciszka Ksawerego Dmochowskiego:
Gdy się uszykowały z wodzami orszaki,
Trojanie postępują z wrzawą jako ptaki:
Tak powietrze w niesfornej przebiegają wrzawie,
Uciekając przed zimą i słotą, żurawie,
Wzbiwszy się pierzchliwymi skrzydły pod niebiosy;
Mija ocean, ciągnie z brzmiącymi odgłosy,
Śmierć i strach niosąc lotna Pigmejom gromada,
Którym wydaje bitwy, gdy z chmur na nie spada.
Tchnący męstwem, z najgłębszym Grecy szli milczeniem
A wspierać się wzajemnym gotowi ramieniem.
Jako gdy wiatr mgłą szarą wierch góry odzieje,
Złą pasterzom, od nocy lepszą na złodzieje,
Na rzut bowiem kamienia ledwie sięgnie oko:
Tak się tuman rozciąga spod ich nóg szeroko,
Gdy śpiesząc, gdzie ich wiedzie Ares boju chciwy,
Szybkimi kroki długie przebiegają niwy.
Już są blisko, już rzezi znak Ares im daje.
Piękny Parys na czele mężnych Trojan staje,
Mieczem i łukiem zbrojny, panterą odziany,
Dwoma kręci oszczepy; a tak zaufany
Przeciwko najdzielniejszym Grekom się junaczył,
By który swoje męstwo w bitwie z nim oznaczył.
Sonet
Teraz przejdźmy do krótszej formy poetyckiej.
Słowo sonet pochodzi od włoskiego słowa „sonetto”, co oznacza „mała piosenka” lub dźwięk.
Sonet zyskał popularność wśród poetów, ponieważ może być pisany dla różnych celów, mimo że jego ściśle określona forma jest przestrzegana przez wszystkich.
Jest to idealny styl poezji do wyrażania uczuć lub myśli. Dzięki niewielkim rozmiarom wiersza poeta może wykorzystać sonet do skupienia się na jednym pomyśle. Sonety zazwyczaj eksplorują silne emocje w zwięzłych 14 wersach.
Szekspir jest bez wątpienia najsłynniejszym autorem sonetów. Oto przykład jego pracy:
Sonet 97 - William Szekspir, przekład: Jan Kasprowicz
(A)
(B)
(A)
(B)
-
(C)
(D)
(C)
(D)
-
(E)
(F)
(E)
(F)
-
(G)
(G)
Od ciebie z dala żyłem w ciągłej zimie,
O ty słoneczne zmiennych pór wesele!
Śniegi i lody, i mroki olbrzymie
Nagi mi grudzień dookoła ściele!
-
A przecież letnie były dni te, nowa
Jesień, ciężarna powiewami wiosny,
Niby po mężu już umarłym wdowa:
Zaczęła rodzić, ale bezradosny.
-
Zdał mi się płód jej; wszystkie jej owoce
Są jak bez ojca; letnich dni ponęta
Jest-li przez ciebie; wszak nawet sieroce,
Gdy ciebie nie ma, milkną mi ptaszęta,
-
A jeśli nucą, pieśni ich ponure,
Że liść aż więdnie: zimy widzą chmurę.
Ballada
Jeśli myślisz, że ballada to piosenka miłosna, nie mylisz się.
Ballada to rodzaj wiersza, który czasami jest napisany pod muzykę. Ten rodzaj poezji ma długą historię, a muzyczna jego wersja wywodzi się z piosenki ludowej. Widzimy ją nawet dziś w muzyce popularnej, a wiele piosenek miłosnych, które znamy, uważa się za ballady.
✒️ Czterowiersz, z którego składa się zwrotka, zawiera dwie pary rymów,
📑 najczęściej osobne dla każdej zwrotki, przyjmując schemat rymów ABAB, CDCD, EFEF, GHGH itd.
Oto przykład ballady:
Ballady i romanse - Władysław Broniewski
"Słuchaj dzieweczko! Ona nie słucha...
To dzień biały, to miasteczko..."
Nie ma miasteczka, nie ma żywego ducha,
po gruzach biega naga, ruda Ryfka,
trzynastoletnie dziecko.
Przejeżdżali grubi Niemcy w grubym tanku.
(Uciekaj, uciekaj Ryfka!)
"Mama pod gruzami, tata w Majdanku..."
Roześmiała się, zakręciła się, znikła.
I przejeżdżał znajomy, dobry łyk z Lubartowa:
"Masz, Ryfka, bułkę, żebyś była zdrowa..."
Wzięła, ugryzła, zaświeciła zębami:
"Ja zaniosę tacie i mamie."
Przejeżdżał chłop, rzucił grosik,
przejeżdżała baba, też dała cosik,
przejeżdżało dużo, dużo luda,
każdy się dziwił, że goła i ruda.
I przejeżdżał bolejący Pan Jezus,
SS-mani go wiedli na męki,
postawili ich oboje pod miedzą,
potem wzięli karabiny do ręki.
"Słuchaj, Jezu, słuchaj, Ryfka, sie Juden,
za koronę cierniową, za te włosy rude,
za to, żeście nadzy, za to, żeśmy winni,
obojeście umrzeć powinni."
I ozwało się Alleluja w Galilei,
i oboje anieleli po kolei,
potem salwa rozległa się głucha...
"Słuchaj, dzieweczko!...Ona nie słucha..."
Wiersz wolny
Wiersz wolny to forma literacka, określana jako poezja wolna od ograniczeń zwykłego metrum czy rytmu, bez rymów opartych na stałych formach.
Takie wiersze pozbawione są schematów rytmicznych i rymowych, nie przestrzegają regularnych zasad schematów rymowych, a mimo to dają wyraz artystyczny.
W taki sposób poeta może nadać wierszowi swój własny kształt, według uznania.
Jednak nadal pozwala poetom na stosowanie aliteracji, rymów, kadencji i rytmów, aby uzyskać efekty, które uważają za odpowiednie dla utworu.
Słowik - Julian Przyboś
Skryty w cierniach tarnin i malin
naglił noc — i mijała, i szlifował swój głos
i świst,
i wyciągał swój śpiew
w cienki włos. I wił tkliwiej i cieniej
twój złocisty lok koło ucha.
-
Słuchaj,
słuchaj — dalej:
przenoś, miła, słowika
ze słyszenia — w widzenie:
to skowronek, to świt.
Oto widzę jaśniejącą twoją brew.
I dotknęłaś rzęsami moich powiek.
-
Tchnąłem słowo —
odpowiedz.
-
Spojrzyj: słowik
na każdym czubku drzew
znika
podlatując w jednowymiarowość
i najdźwięczniej, i najbezimienniej —
w ciszę.
"Kocham" — słyszę.
Slam poetycki
Prawdopodobnie widziałeś filmy ze slamem poetyckim na YouTube. Są one szczególnie popularne dzisiaj, ponieważ są potężną metodą rozpowszechniania wiadomości lub zwracania uwagi na tematy poruszane w wiadomościach.
Dobra rada
- Poeci slamowi wykorzystują swoje występy, aby zwrócić uwagę ludzi.
- Dramatyczny sposób, w jaki wykonywane są ich utwory poetyckie, wywołuje emocje u publiczności i może naprawdę pomóc rzucić światło na określone tematy.
Slam poetycki poruszający ważne problemy społeczne jest w tej epoce szczególnie ważny. Oto jeden z naszych ulubionych:
Rudka Zydel
Tak właśnie wygląda nasz krótki przewodnik po różnych rodzajach poezji.
Od starych wierszy o Bogu i złu po współczesną poezję slamową uważamy, że każdy znajdzie coś dla siebie!
Zajrzyj na blog Superprof, aby przeczytać więcej o tych różnych poetyckich gatunkach literackich.
Lubisz ten artykuł? Oceń nas!
Loading...
Bardzo się cieszę, że w swoim zestawieniu uwzględniacie slam. I jest mi tym milej reprezentować tę formę. Dziękuję i ściskam!
Dziękujemy serdecznie! Sukcesów!
No i chyba mogę być najbliżej pisania wierszy wolnych, a i tak wymykających się narzucanym regułom; ni slamem, tym bardziej haiku nie są. Ale to tylko ciekawostka dla mnie, bo i tak nikt poezji nie czyta, szczególnie gdy piszący nie ma nazwiska, z czego się cieszę i pozdrawiam