Poruszenie tematu sztuki, w rozmowie o szachach, w pierwszej kolejności przywodzi na myśl misternie rzeźbione figury szachowe lub hipnotyzujący wzór szachownicy.
Czy szachy są sztuką?
Z pewnością jest tak w przypadku tworzenia zestawów szachowych, zwłaszcza jeśli są wykonane z jadeitu, kości słoniowej lub jakiegoś wykwintnego, egzotycznego drewna.
Czy gra w szachy jest sztuką? To zależy od tego, jak zdefiniujesz „sztukę”.
Choreografię tancerzy, czy sportowców olimpijskich, nazywa się poezją w ruchu; dwa zdecydowanie sprzeczne pojęcia, które w jakiś sposób przywołują nieopisane piękno.
Czy jest coś pięknego w przesuwaniu figur szachowych?
Superprof zna odpowiedź.
Szachy jako sztuka
Jeśli wiesz cokolwiek o grze w szachy, wiesz, że ludzie od wieków grają w szachy, w tej czy innej formie.
Wielu artystów zawarło grę w szachy w swoich dziełach. Znamy mnóstwo obrazów przedstawiających szachistów w trakcie gry1.
Tylko miłośnicy szachów potrafią dostrzec ogień walki w rozgrywce szachowej; dla zwykłego widza gra w szachy wygląda jak dwójka dość spokojnych ludzi siedzących naprzeciw siebie, nad planszą do gry.
W pewnym sensie można powiedzieć, że gra szachy to forma uważności, ponieważ gracze są tak skupieni na grze, że nie zwracają uwagi na otoczenie. Wróćmy teraz do naszego tematu.
Nauka szachów online to dobry początek.
W sztuce jest mnóstwo szachów, ale nie o to nam chodzi. Mówimy o szachach jako formie sztuki.
Czy tak jest?
Niby nie. Szachy to gra. Powstała wieki temu, kiedy znudzeni żołnierze potrzebowali zajęcia dla zabicia czasu między wojnami.
Wojna... to poważna sprawa! Mało kto powiedziałby, że wojna jest formą sztuki, a biorąc pod uwagę, że gra w szachy została zaprojektowana tak, aby naśladować strategię i filozofię wojny, żadna rozsądna osoba nie uznałaby takiej gry za sztukę.
Z drugiej strony, któż nie podziwiał obrazów chwalebnych bitew...
Wojna, sztuka, szachy jako wojna/szachy jako sztuka... jasne jest, że dyskusja na temat artystycznej duszy szachów może toczyć się w kółko, zamiast myśleć o szachach jako o sztuce, musimy zastanowić się, w czym szachy przypominają sztukę.
Najpierw zapoznajmy się z estetyką szachów. Wzór przedstawiony na planszy i projekt elementów oraz sposób, w jaki ruchy łączą się ze sobą, tworząc kompletną grę to estetyczne aspekty gry w szachy.
Od eleganckiej prostoty otwarcia Ruya Lopeza po zawiłe wzajemne oddziaływanie elementów – to, jak chronią, wspierają i bronią się nawzajem, można słusznie porównać piękno zrównoważonego równania matematycznego lub złożonej cząsteczki – lub obrazu o odpowiednich proporcjach do wrażliwości artystycznej szachów.
- Malarze intuicyjnie znają dokładny ton i odcień, jakiego potrzebuje ich dzieło, aby stworzyć spójny obraz.
- Fotografowie instynktownie wiedzą, jak wykadrować swoje ujęcie, a tancerze wykazują intuicyjne zrozumienie sztuki, którą tworzą, każdym ruchem, krokiem i skokiem.
- Nawet muzycy często przypisują swoje talenty muzyczne intuicji.
Intuicja w szachach
Szachy są także intuicyjne. Biorąc udział w turnieju szachowym, możesz mieć pewne pojęcie o tym, jak może zagrać Twój przeciwnik, zwłaszcza jeśli jest znany w szachowym świecie. Możesz przestudiować jego poprzednie partie, aby dowiedzieć się, jak radzi sobie z różnymi otwarciami, jaką stosuje strategię gry środkowej i końcowej oraz jak podchodzi do rywalizacji.
Jednak studiowanie przeszłych partii szachistów nie wystarczy. Kiedy siedzisz po drugiej stronie szachownicy, włącza się Twoja intuicja. Po mowie ciała przeciwnika i używanych przez niego gambitach możesz rozpoznać, jaką stosuje strategię w grze. Możesz wyczuć jego poziom zaangażowania i zobaczyć, jak ruch, który właśnie wykonałeś, wpłynie na jego plan gry.
Tak więc, chociaż szachy nie są do końca sztuką, czerpią z wielu tych samych cech, które są potrzebne do tworzenia sztuki. Nazywanie szachów sztuką to jakby powiedzieć, że łobuzy są sportowcami, bo znęcają się nad innymi dla sportu.
Możemy jednak powiedzieć, że szachy to sport. To całkowicie poprawne stwierdzenie.
Sztuka wojny
Mniej więcej w V wieku p.n.e. generał wojskowy w Chinach zasiadł do pisania o tym, jak prowadzić wojny. W trzynastu rozdziałach opisał umiejętności potrzebne do walki i wygrywania wojen, strategie i taktyki, które mogłyby przyspieszyć kampanię wojskową oraz intuicję dowódców wojskowych, którzy dowodzili oddziałami w bitwie.
Intuicja, znowu?
Sztuka wojny Sun Tzu wkrótce stała się wybitnym traktatem wojskowym, studiowanym i szanowanym przez dowódców wojskowych na przestrzeni wieków.
Została przetłumaczona na wiele języków i nadal jest uważana za jedno z najlepszych wyjaśnień natury konfliktu i strategii; do tego stopnia, że dzisiejsi wysocy rangą oficerowie wojskowi na całym świecie sięgają do niej po wskazówki, nawet w czasach pokoju.
Książka nie jest podręcznikiem instruktażowym dotyczącym walki wojskowej, ale zagłębia się w filozofię wojny, objaśniając takie tematy, jak jedność wojsk, a nie wielkość siły bojowej będącej ostateczną siłą każdej armii.
Co ciekawe, to samo dotyczy szachów. Przemyślane ruchy figur, jako jedności, zapewnią silniejsze ataki i obronę. Podobnie pionek lub skoczek odcięty od reszty swojej „armii” jest podatny na atak. Jako szachista, jeśli nie wymuszasz spójności w swoich szeregach, lepiej uwierz, że przeciwnik wykorzysta to i ogra Cię z kretesem.
Kolejny rozdział książki Sun Tzu dotyczy pozycji wojskowej: obrony swojego stanowiska i wzmacnianiu pozycji, w oczekiwaniu na szansę posunięcia się do przodu, nie tracąc przewagi wobec przeciwnika.
Tutaj znowu pojawiają się zasady szachów. Jasne, doświadczony szachista mógłby poświęcić pionka lub drugorzędną figurę, aby zyskać większą przewagę kilka ruchów później, ale ogólnie rzecz biorąc, doświadczony gracz nigdy nie pozostawiłby żadnej figury bezbronnej ani nie zrezygnowałby z żadnej przewagi.
Ze względu na wszystkie podobieństwa, które widzimy między Sztuką wojny i szachami – a jest ich mnóstwo, wygląda na to, że starożytny chiński generał gloryfikował wojnę, prawda? Czy naprawdę podniósł wojnę – krwawe, śmiercionośne potyczki – do rangi sztuki? Czy to oznacza, że powinniśmy zrobić to samo w przypadku szachów?
A może pisząc „sztuka”, miał na myśli coś zupełnie innego?
Początki sztuki
Mamy tu na myśli samo słowo, a nie genezę ekspresji artystycznej w każdej formie.
W obecnym użyciu – jak interpretujemy jego znaczenie, słowo „sztuka” oznacza „dziedzina działalności artystycznej wyróżniana ze względu na reprezentowane przez nią wartości estetyczne; też: wytwór lub wytwory takiej działalności”. Pojęcie sztuki sięga jednak znacznie dalej i jej definicja różniła się od naszego obecnego jej rozumienia.
- Podobnie jak wiele naszych współczesnych słów, „sztuka” wywodzi się od łacińskiego „ars”.
- W antyku i średniowieczu sztuka kierowała się konkretnymi regułami i miała charakter rzemiosła.
- W renesansie artyści dążyli do oddzielenia pojęcia sztuki od rzemiosła.
- W XVII wieku poznaliśmy pojęcie sztuk pięknych, które stale rozwija się od tamtego czasu.
Niemniej jednak sztuka na każdym etapie swojej ewolucji wiąże się z talentem i umiejętnościami.
Może więc Sun Tzu nie był miłośnikiem rozlewu krwi w opisywaniu sztuki wojennej. Wystarczy zastąpić słowo „umiejętność” słowem „sztuka”, a jego znaczenie stanie się całkowicie jasne. Podobnie można odnieść się do „umiejętności” gry w szachy, która jest rzeczywiście sztuką, nawet jeśli same szachy nie są artystyczne.
Umiejętności/sztuka szachowa to tylko jedno z oblicz tej liczącej tysiące lat gry; dlaczego nie odkryć innych?
Sztuka gry w szachy
Teraz, z mocnym przekonaniem, że gra w szachy jest sztuką/umiejętnością, zobaczmy, jakie to są umiejętności:
- wizualizacja,
- rozpoznawanie wzorców,
- ocena,
- planowanie i adaptacja,
- kalkulacja.
Jeśli widzisz jak gra mogłaby się rozegrać bez patrzenia na ustawioną szachownicę, jak robi to Beth Harmon w „Gambicie królowej”, gratulacje! Posiadasz umiejętności wizualizacji niezbędne do planowania i dostosowywania strategii szachowych.
Jeśli wybitnie rozpoznajesz wzorce - dzięki odpowiedzi przeciwnika na Twoje otwarcie Obroną Sycylijską2, obliczysz, jakie będą jego kolejne ruchy. Podobnie, jeśli potrafisz przyjrzeć się trwającej partii szachów, ocenić położenie pionków i określić, jakie strategie zostały zastosowane do tej pory, jesteś gotowy, aby przenieść swoją grę w szachy na wyższy poziom.
Arcymistrzowie szachowi i mistrzowie świata w szachach opanowali tę umiejętność do perfekcji. Chociaż mają w głowach całą grę i wszystkie jej możliwości, skupiają się na następnych trzech lub czterech ruchach.
Można powiedzieć, że jest to szachowa wersja robienia małych kroków.
Wyszukaj szachy kurs na Superprof.
Biorąc pod uwagę wszystkie umiejętności, z których czerpią szachiści i precyzję ich stosowania, można pomyśleć, że gra w szachy to dyscyplina naukowa... jest w tym sporo prawdy.
Źródła
- A. S. Gburek, Szachy stały się źródłem inspiracji w sztuce w lit..., https://www.agburek.pl/news/2020/9/szachy-staly-sie-zrodlem-inspiracji-w-sztuce-w-lit,3662, [dostęp: 12.02.2024]
- Obrona Sycylijska w szachach, https://arcyszachy.pl/obrona-sycylijska/, [dostęp: 12.02.2024]
Lubisz ten artykuł? Oceń nas!
Loading...
