Niektórzy uważają, że słowo „nauka” we wszystkich swoich formach zostało sprzeniewierzone i obecnie jest nadużywane.
W dzisiejszych czasach każdy, kto sprzedaje produkt kosmetyczny, żywność organiczną lub środek leczniczy, zaznacza, że skuteczność produktu została udowodniona naukowo.
Istnieje nauka o szczęściu i nauka o śnie, nauka o dobrym samopoczuciu i nauka o pieczeniu chleba...
Biorąc pod uwagę, jak wiele jest „nauki”, czy można się dziwić, że ludzie ją dyskredytują naukowy aspekt szachów? Czytaj dalej, aby poznać połączenie między nauką a szachami.
Czym szachy różnią się od innych gier?
Ludzie wymyślali sposoby na rozrywkę jeszcze przed powstaniem cywilizacji:
- malowali na ścianach jaskiń,
- wymyślali światy pełne bóstw i mitycznych stworzeń
- oraz, jak wielokrotnie pokazała nam archeologia, wytwarzali zabawki, którymi mogły bawić się dzieci.
Tworzyli też gry planszowe, tysiąclecia zanim zaczęto produkować planszówki, jakie znamy. Początki jednej z najstarszych gier planszowych na świecie, o nazwie Tryktrak (Backgammon), sięgają 3000 roku p.n.e. W podobnym czasie powstały najstarsze egzemplarze Królewskiej gry w Ur.
Wyszukaj szachy kurs na Superprof.
Wieki później, w Europie pojawili się celtycko-germańscy prekursorzy szachów, gry z rodziny Tafl, podczas gdy Indie opracowały grę zwaną Czaturanga.
Nawiasem mówiąc, niemieckie słowo Tafel, wywodzące się od Tafl, oznacza deskę (planszę). Prawdopodobnie stąd wziął się opis planszówek.
Co ciekawe, w niektóre z tych planszówek – Backgammon, Warcaby, a nawet wczesny prototyp Monopoly o nazwie The Landlord's Game z 1903 roku, gra się do dziś. Tym, co wyróżnia szachy spośród innych gier, jest ich ciągła ewolucja.
To, co wyróżnia szachy, to sposób, w jaki szachiści uczą się rozgrywek z udziałem mistrzów szachowych w celu ulepszenia taktyki i strategii oraz opracowania nowych teorii.
Czy to nie brzmi bardzo podobnie do tego, co robią biolodzy, fizycy i kosmolodzy?
Niewiele zmieniło się w formacie gry – szachownicy i figurach,
nie zaszły też żadne zmiany w sposobie rozgrywania gry i jej celu.
Natomiast Tryktrak, znacznie starsza gra, pozbawiona jest uwagi, oddania i rozwoju szachów. Zatem większość aspektów gry w Tryktraka pozostaje niekwestionowana i niezmieniona w czasie – przebieg i wynik zdecydowanie nienaukowe.
To prawda, że Tryktrak ma teorie podobne do szachowych – teorię otwarcia i luźno stosowaną teorię gry. Jednak wynik w tryktraku zależy w pewnym stopniu od szczęścia – dosłownie od rzutu kości, podczas gdy szachy opierają się wyłącznie na zdolności graczy do analizowania gry i realizowania swoich strategii w czasie rzeczywistym, opartych na znajomości każdej poprzedniej partii szachów.
Tutaj także łatwo dostrzec powiązanie gry w szachy z procedurą naukową.
Warto też zwrócić uwagę na obfitość literatury szachowej. Nie tylko fikcja, taka jak Gambit królowej, powieść Waltera Tevisa z 1983 roku, na której opiera się serial Netflix, ale także zapisy poprzednich partii w formie notacji szachowej i tomów z teoriami szachów, napisanych przez dawnych i obecnych mistrzów szachowych.
Odkrywając wiele obliczy szachów można pokusić się o stwierdzenie, że ta gra, podobnie jak nauka, jest stale rozwijającą się dyscypliną. Na razie rozważmy tezę, że w przeciwieństwie do innych starożytnych gier planszowych, w które gra się nadal, baza wiedzy o szachach jest ogromna, a nowe teorie i hipotezy są bez ustanku testowane i dodawane.
Ewolucja szachów
Od skromnych początków – dwóch facetów zabijających nudę, aż do kolejnej wyprawy wojskowej, gra w szachy przeszła wiele zmian.
W tej czy innej formie, pod taką czy inną nazwą, wojenne gry strategiczne rządzą światem gier planszowych od zarania cywilizacji. W miarę jak narzędzia, materiały i procesy produkcyjne stawały się coraz bardziej udoskonalane, rosło także wytwarzanie zestawów szachowych. Wraz ze wzrostem dostępności zestawów szachowych, grało w nie coraz więcej osób.
Chociaż Wikingowie mieli swoją wersję szachów, wspomniany wcześniej Tafl, który zabierali ze sobą wszędzie, gdzie pływali i podbijali, ostatecznie dominowała Czaturanga, indyjsko-perska wersja gry.
Kiedy w końcu wylądowali w Europie, gdzieś w XVI wieku, nie było tam zegarów szachowych ani zapisów; nawet figury w różnych szachach nie były takie same... ale gra, zasady i cel pozostały takie same.
W XV wieku szachy przybrały formę gry, którą znamy dziś. Ten okres renesansu był znacznie łatwiejszy dla społeczeństw; nagle ludzie mieli okazję na rozważenie innych czynności, ponad samo przetrwanie. Mieli także czas wolny do wykorzystania na rozrywkę; niektóre z najbardziej płodnych umysłów spędzały wolne chwile grając w szachy.
Rozwój teorii szachów był początkowo powolny, ale nabrał tempa około połowy XVIII wieku. Francuski mistrz szachowy Francois-Andre Philidor1 mniej więcej w tym czasie opublikował swoją pracę Analiza gry w szachy, która otworzyła wrota nowych idei i teorii szachowych.
Znajdź nauczyciela szachów w okolicy, wpisując np. „szachy Gdańsk” w wyszukiwarkę Superprof.
Rozwój historii szachów
- zestawy szachowe zostały ujednolicone,
- wprowadzono zegary szachowe,
- odbyły się pierwsze turnieje szachowe,
- szachy korespondencyjne umożliwiły mistrzom szachowym grę na odległość,
- ogłoszeni zostają pierwsi mistrzowie świata w szachach,
- zostaje wprowadzona nowa szkoła szachów, hipermodernizm,
- hipermodernizm zderza się z dynamizmem,
- powstaje Międzynarodowa Federacja Szachowa,
- pojawiają się nowe rodzaje szachów:
- szachy szybkie (Rapid),
- szachy ultraszybkie (Bullet)
- i szachy błyskawiczne (Blitz),
- superkomputer szachowy Deep Blue pokonuje aktualnego mistrza świata w szachach2, rozpoczynając erę szachów komputerowych.
Żadna z tych zmian nie odbyła się w próżni. Podejmując kroki podobne do tych, które zastosowano w przypadku odkryć naukowych, każdy rozwój szachów opierał się na logice, zasadach i dowodach empirycznych, aby rozwinąć grę.
Na przykład, ujednolicenie figur w grze pozwoliło szachistom z różnych regionów wizualnie rozpoznać skoczków, wieże i gońców.
Podobnie, wprowadzając zegary szachowe, gracze będą mogli lepiej mierzyć swoją wydajność i możliwości gry pod presją. Mając ustalone takie standardy wydajności, łatwo było uszeregować szachistów według ich poziomu umiejętności.
Chociaż gra pod ograniczeniem czasowym nie sprzyja wizerunkowi szachów w aspekcie treningu uważności, ograniczanie graczy limitem czasowym pozwala na bardziej celowy rozwój teorii szachowej.
Przecież każdy naukowiec wie, że czas odgrywa kluczową rolę w sposobie przeprowadzania eksperymentów.
Nauka szachów online to dobry początek.
Co łączy szachy z nauką?
Podobnie do nauki o sporcie, stale rozwijającej się dziedziny, nauka o szachach również nadal się rozwija, a arcymistrzowie i mistrzowie szachowi stale dodają nowe teorie i permutacje do gry.
Z tego powodu szachy można słusznie nazwać nauką, jednocześnie uznając je za dziedzinę sportową. Czym więc jest nauka o szachach i w czym przypomina bardziej konwencjonalne dyscypliny naukowe?
Przez większą część historii ludzkości zarówno naukowcy, jak i szachiści działali we względnej izolacji. Galileusz, Mendelejew i Mendel pracowali samotnie, mając niewielkie szanse na porównanie swoich odkryć z innymi, którzy badali te same zjawiska. Podobnie szachiści byli ograniczeni do swojego regionu geograficznego i dostępnych tam graczy, budując i rozwijając swoje strategie i teorie.
Dopiero gdy współpraca i współdziałanie stały się łatwiejsze – poprzez prasę drukarską, korespondencję, sympozja i inne ścieżki wymiany wiedzy, świat szachów i nauki mogły przyspieszyć rozwój.
Nauka stale opiera się na istniejącej wiedzy i ustanawia nową wiedzę; podobnie jak szachy.
Duża część pracy naukowej koncentruje się na obserwacji i rejestrowaniu zjawisk, formułowaniu teorii wyjaśniających, dlaczego zjawisko to powstało, a następnie, testowaniu swoich hipotez.
Szachy działają w podobny sposób. Szachista realizuje nową strategię, taktykę lub sekwencję ruchów, której proces jest rejestrowany, a wynik analizowany i badany, co następnie prowadzi do testowania kolejnych hipotez.
Formułowanie teorii, a następnie poddanie jej weryfikacji, by sprawdzić, czy jest błędna, może wydawać się sprzeczne z intuicją. Austriacki naukowiec, ujął to najlepiej:
Nauka musi zaczynać się od mitów – i od ich krytyki.
Karl Rainer Popper
Był on prawdziwym fanem falsyfikacji empirycznej!
Falsyfikacja nie sygnalizuje niczego niegodziwego; tylko pomysł, że każdą teorię można obalić. Ponieważ nikt nie posiada całej potrzebnej wiedzy – podróż odkrywcza jest wieczna, mogą pojawić się nowe dowody, które obalą każdą teorię. Zatem najlepszym rezultatem, na jaki może liczyć każdy naukowiec, jest potwierdzenie ich teorii. Weryfikacja pozostaje na zawsze poza zasięgiem.
Naukowcy nieustannie falsyfikują swoje eksperymenty; szachiści także nieustannie dążą do falsyfikacji swoich teorii.
Jeśli oglądałeś „Gambit królowej”, widziałeś doskonały przykład falsyfikacji szachowej, kiedy grupa szachistów zbiera się w mieszkaniu Benny'ego, aby obalić wszystkie możliwe teorie, z którymi Beth może się zetknąć podczas turnieju w Rosji.
Dobrzy szachiści rozwijają swoją wiedzę i umiejętności w ten sam sposób co naukowcy empiryczni: studiując literaturę, formułując teorie, a następnie poddając je falsyfikacji.
Teraz, mając niezbity dowód na to, że szachy są dziedziną nauki, osiągnięty dzięki wysokiemu poziomowi potwierdzenia, najwyższa pora, abyś odkrył artystyczną duszę szachów.
Źródła
- W. Duch, Historia szachów. Czyli jak szachy stały się królewską grą, https://historia.org.pl/2020/11/15/historia-szachow-czyli-jak-szachy-staly-sie-krolewska-gra/, [dostęp: 08.02.2024]
- A. Cichy, 24 lata od historycznej porażki Garriego Kasparowa. Szachowe maszyny jak silnik parowy i elektryczność' "Jednokierunkowa droga", https://sport.tvp.pl/53759875/24-lata-temu-garri-kasparow-przegral-z-deep-blue-sztuczna-inteligencja-w-szachach-doping-technologiczny-i-patrycja-waszczuk-tvpsportpl, [dostęp: 08.02.2024]
Lubisz ten artykuł? Oceń nas!
Loading...
